امضای موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا

موافقتنامه تجارت آزاد بین ج.ا.ابران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در 4 دیماه 1402 در سنت پترزبورگ روسیه به امضای وزیر صمت ایران و رئیس هیأت مدیره کمیسیون اقتصادی اوراسیا و معاون نخست‌وزیر ارمنستان و معاون نخست‌وزیر بلاروس و معاون نخست‌وزیر قزاقستان و معاون اول رئیس کابینه وزیران جمهوری قرقیزستان و معاون نخست‌وزیر روسیه رسید.

این موافقتنامه پس از حدود 2 سال مذاکره بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو اتحادیه نهایی شده است. این موافقتنامه برای عملیاتی شدن نیازمند تصویب در مجالس ج.ا.ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است تا به قانون تبدیل شود.

پیش از این در 4 سال اخیر ج.ا.ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای موافقتنامه تجارت ترجیحی بود. موافقتنامه تجارت ترجیحی در حال حاضر نیز ساری و جاری است. بر اساس موافقتنامه تجارت ترجیحی، صرفا برخی اقلام با تعرفه ترجیحی بین ایران و 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیا تبادل میشود.

در صورت تصویب نهایی موافقتنامه تجارت آزاد بین ج.ا.ابران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، دامنه کالاهای مشمول تعرفه صفر درصد بصورت متقابل گسترش می یابد؛ هرچند کشورهای عضو برای حمایت از تولید داخل و بر اساس سیاستهای داخلی خود، برخی اقلام را مشمول این موافقتنامه نخواهند نمود.

نقاط قوت و ظرفیت‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ظرفیت­ها و قابلیت­های مختلفی برخوردار است که به صورت خلاصه عبارتند از:

1- اتحادیه اقتصادی اوراسیا با بیش از 20 میلیون کیلومتر مربع وسعت، فضایی معادل 15 درصد کره زمین را به خود اختصاص داده است. با عضویت احتمالی کشورهای دیگری چون تاجیکستان و ازبکستان، این وسعت جغرافیایی از گسترش بیشتری نیز برخوردار خواهد شد.

2- اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از 182 میلیون نفر را تحت پوشش فعالیت­‌های خود دارد که این امر ظرفیت قابل توجهی را در حوزه گردش سرمایه، کالا و خدمات در بازار بزرگ اقتصادی این اتحادیه فراهم می­‌سازد.

3- به دلیل حضور کشورهای صادرکننده انرژی (روسیه و قزاقستان) و کشورهای واردکننده انرژی (بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان)، نوعی روابط اقتصادی مکمل را میان اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا ایجاد می­‌کند که در حوزه­‌هایی چون احداث خطوط انتقال انرژی و پایانه­‌های صادراتی، سرمایه­‌گذاری مشترک در حوزه میادین نفت و گاز و صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی، می­‌تواند نقش مهمی در روند همکاری­‌ها و انسجام این اتحادیه ایفا کند.

4- روسیه، هشتمین دارنده ذخایر نفت خام جهان و قزاقستان نیز هفدهمین صادرکننده نفت خام جهان است که هر دو کشور خارج از حوزه اوپک به صادرات نفت می­‌پردازند.

5- اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از 7/20 درصد از گاز طبیعی جهان را تولید می­‌کند. روسیه، بزرگترین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان و قزاقستان، بیست و سومین صادرکننده گاز طبیعی دنیا است.

6- اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از 9/5 درصد از کل ذخایر ذغال سنگ جهان را در خود جای داده است که با توجه به نقش این منبع انرژی فسیلی در تامین سوخت کشورهای عضو اتحادیه، از اهمیت فراوانی برخوردار است.

7- اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از 9 درصد از انرژی الکتریسته جهان را تولید می­‌کند. اتحادیه درصدد است یک بازار مشترک الکتریسته را تا سال 2025 میان کشورهای عضو تشکیل دهد.

چالش­‌ها و نقاط ضعف اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا به موازات برخورداری از ظرفیت­‌ها و قابلیت­‌های مختلف، دارای چالش­‌ها و نقاط ضعفی است که بر روند انسجام و عملکرد آن تاثیرگذار است. این چالش­‌ها و نقاط ضعف به صورت خلاصه عبارتند از:

1- عدم شمول کامل فضای جغرافیایی اوراسیا

2- ساختار نامتوزان و هرمی به محوریت فدراسیون روسیه

3- اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ابزار سلطه هژمونیک روسیه

4- تفاوت فاحش در سطح اقتصادی و توسعه کشورهای عضو

5- اختلافات نظرهای جمهوری­‌ها با فدراسیون روسیه

6- تجارت غیر مکمل و حجم پایین تجارت درون منطقه‌­ای

7- ضعف زیرساخت­‌های حمل و نقل

8- موانع گمرگی و تعرفه­‌های ترجیحی

9- تنش و بحران در روابط روسیه و غرب